W artykule przedstawiono argumenty za istnieniem szczególnego rodzaju metafory pojęciowej – metafory oglądu. Metafora oglądu jest narzędziem stosowanym w narracjach dotyczących osobistych doświadczeń narratorów w celu oddania niezwykłości tych doświadczeń. Metafora ta pozwala na użycie w narracji rzeczywistego doświadczenia projekcji cech percepcyjnych innych doświadczeń, takich jak oglądanie filmu lub sen. Materiał badawczy stanowił korpus 50 narracji osobistych doświadczeń (25 w języku angielskim i 25 w języku ukraińskim) wojskowych i cywilnych uczestników lub świadków działań wojennych, przede wszystkim w Ukrainie w latach 2014-2023 oraz w niektórych innych konfliktach. Stwierdzono, że dwie podstawowe i najbardziej widoczne metafory oglądu w tego rodzaju dyskursie to DOŚWIADCZENIE WYDARZENIA to SEN O WYDARZENIU lub OGLĄDANIE FILMU Z WYDARZENIA. Metafory te są często wzmacniane przez inne metafory oglądu i zwykle pojawiają się wielokrotnie w narracji. Funkcją metafory oglądu jest wyrażanie subiektywnego doświadczenia, stanu emocjonalnego i ucieleśnionego trybu percepcji w momencie doświadczenia, które jest opowiadane. Dlatego też punkt widzenia jest traktowany tutaj jako część konstrukcji przestrzeni mentalnej. Badanie metafory oglądu pozwala rzucić światło na strukturę pojęciową punktu widzenia. Z badania wynika, że cechy percepcji przejęte na podstawie doświadczenia domeny źródłowej (oglądania filmu czy snu) obejmują bycie biernym świadkiem, zmniejszoną sprawczość, wyciszoną percepcję, nierzeczywistość wydarzeń, klatkowość widzenia i zwolnione tempo.
Bal, Mieke, Christine Van Boheemen (2009) Narratology: Introduction to the Theory of Narrative. University of Toronto Press.
Croft, William, D. Alan Cruse (2004) Cognitive Linguistics. Cambridge University Press.
Dancygier, Barbara (2011) The Language of Stories: A Cognitive Approach. Cambridge University Press.
Dancygier, Barbara (2016) “Concluding Remarks: Why Viewpoint Matters.” Viewpoint and the Fabric of Meaning: Form and Use of Viewpoint Tools across Languages and Modalities, 55; 281–288. https://doi.org/10.1515/9783110365467
Fauconnier, Gilles, Mark Turner (2003) “Conceptual Blending, Form and Meaning.” Recherches en Communication, 19; 57–86.
Fludernik, Monika (2018) “Towards a ‘Natural’ Narratology Twenty Years After.” Partial Answers: Journal of Literature and the History of Ideas, 16(2); 329–347.
Foa, Edna B., Diana Hearst-Ikeda (1996) “Emotional Dissociation in Response to Trauma.” Handbook of Dissociation; 207–224. https://doi.org/10.1007/978-1-4899-0310-5_10
Genette, Gérard (1972) Discours du Récit : Figures III. Paris : Éditions du Seuil.
Glucksberg, Sam, Catrinel Haught (2006) “On the Relation between Metaphor and Simile: When Comparison Fails.” Mind and Language, 21(3); 360–378.
Held, Philip, et al. (2019) “ ‘I Knew It Was Wrong the Moment I Got the Order’: A Narrative Thematic Analysis of Moral Injury in Combat Veterans.” Psychological Trauma: Theory, Research, Practice, and Policy, 11(4); 396–405. https://doi.org/10.1037/tra0000364
Herman, David (2009a) Basic Elements of Narrative. New York: John Wiley & Sons.
Herman, David (2009b) Beyond Voice and Vision: Cognitive Grammar and Focalization Theory. [In:] P. Hühn et al. (eds.), Point of View, Perspective, and Focalization: Modeling Mediation in Narrative, Walter de Gruyter; 119–142.
Jahn, Manfred (1996) “Windows of Focalization: Deconstructing and Reconstructing a Narratological Concept.” Style; 241–267.
Kövecses, Zoltán (2020) Extended Conceptual Metaphor Theory. Cambridge University Press.
Lakoff, George, Mark Johnson (2008). Metaphors We Live By. University of Chicago Press.
Langacker, Robert Wayne (2008) Cognitive Grammar: A Basic Introduction. Oxford University Press.
Langeslag, Sandra J., Zachary W. Posey (2023) “Factors that Contribute to an Inability to Remember an Important Aspect of a Traumatic Event.” Memory; 1–10. https://doi.org/10.1080/09658211.2023.2268304
McEwen, Cassandra (2021) “Moral Injury and Mental Health: A Systematic Review and Meta-Analysis.” Traumatology, 27(3); 303–315. https://doi.org/10.1037/trm0000287
McNally, Richard J. (2003) “Psychological Mechanisms in Acute Response to Trauma.” Biological Psychiatry, 53(9); 779–788. https://doi.org/10.1016/s0006-3223(02)01663-3
Niederhoff, Burkhard (2014) “Perspective—Point of View.” [In:] Peter Hühn et al. (eds.), Handbook of Narratology, Berlin: De Gruyter; 692–705.
O’Donoghue, Josie (2009) “Is a Metaphor (Like) a Simile? Differences in Meaning, Effect and Processing.” UCL Working Papers in Linguistics, 21; 125–149.
Prince, Gerald (2001) “A Point of View on Point of View or Refocusing Focalization.” New Perspectives on Narrative Perspective; 43–50.
Schauer, Maggie, Thomas Elbert (2010) “Dissociation Following Traumatic Stress: Etiology and Treatment.” Zeitschrift für Psychologie/Journal of Psychology, 218(2); 109–127. https://doi.org/10.1027/0044-3409/a000018
Stockwell, Peter (2020) Texture: A Cognitive Aesthetics of Reading. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Tátrai, Szilárd (2015) “Context-dependent Vantage Points in Literary Narratives: A Functional Cognitive Approach.” Semiotica, 203; 9–37. https://doi.org/10.1515/sem-2014-0076
Zasiekina, Larysa et al. (2023) “War Trauma Impacts in Ukrainian Combat and Civilian Populations: Moral Injury and Associated Mental Health Symptoms.” Military Psychology. https://doi.org/10.1080/08995605.2023.2235256
Sources of illustrative material
Бровінська, Марія [Brovinsʹka, Mariya] (2022) “24 лютого голос мами відправив нас на станцію ‘війна.’ Айтішники розповідають про перший день війни 24 лютого.” Retrieved from https://dev.ua/news/24-lutogo-1650631426
Дембицька, Антоніна [Dembytska, Antonina] (2022) “Історії війни: ‘Я побачив, як летять вогняні стріли з боку Херсона…’” Українська Гельсінська Спілка з Прав Людини. Retrieved from https://www.helsinki.org.ua/articles/holosy-viyny-ya-pobachyv-iak-letiat-vohniani-strily-z-boku-khersona/
Gianmarco Del Re (2023) “Ukrainian Field Notes XX.” Retrieved from https://acloserlisten.com/2023/02/24/ukrainian-field-notes-xx/
Купріянова, Ольга [Kupriianova Olha] (2022) “ ‘Я дуже хочу, щоб всі ми були горді за те, хто ми є, де ми і з ким ми є,’ – у «Щоденниках війни» історія виходу з окупації шеф-редакторки шоу ‘Твій день’ Людмили Подлевської.” 1Plus1. Retrieved from https://1plus1.ua/snidanok-z-1-1/novyny/a-duze-hocu-sob-vsi-mi-buli-gordi-za-te-hto-mi-e-de-mi-i-z-kim-mi-e-u-sodennikah-vijni-istoria-vihodu-z-okupacii-sef-redaktorki-sou-tvij-den-ludmili-podlevskoi
Кущенко, Олена [Kushchenko, Olena] (2022) “Утеча від сирен.” Посестри. Українська і польська література, 33. Retrieved from https://posestry.eu/zhurnal/no-33/statya/utecha-vid-siren
NOW Corpus (News on the Web). Retrieved from https://www.english-corpora.org//now/
Parker, Ben (2020) “Q&A: Syrian doctor Amani Ballour on running a hospital under siege.” The New Humanitarian. Retrieved from https://www.thenewhumanitarian.org/interview/2020/04/08/syria-eastern-ghouta-doctor-the-cave-documentary
Polese, Abel (2022) “The first time you flee war is hard, the second one is easier: A Ukrainian personal Odyssey.” IICRR. Retrieved from https://iicrr.ie/ukrainian-personal-odyssey
Пустиннікова, Ірина [Pustynnikova, Iryna] (2022) “Апокаліпсис у гостомелі: Спогади кам’янчанина.” Подолянин. Retrieved from http://podolyanin.com.ua/suspilstvo/57537/
Ребрик, Олена [Rebryk, Olena] (2022) “ ‘Нас бомблять. Почалося»: спогади команди Громадського радіо про ранок 24 лютого.” Громадське Радіо. https://hromadske.radio/publications/1034995
Reidy, Eric (2022) “A Ukraine diary: When the war came to me.” The New Humanitarian. Retrieved from https://www.thenewhumanitarian.org/opinion/first-person/2022/04/06/Ukraine-war-Kyiv-diary
Синяк, Дмитро [Syniak, Dmytro] (2022) “ ‘Обстріли міста не припиняються ні на день із самого початку війни.’ Інтерв’ю Чугуївської міської голови.” Retrieved from https://decentralization.gov.ua/news/14765
Шрамчук, Сергій [Shramchuk, Serhii] (2017) “Війна продовжує вбивати…” Волинська газета. Retrieved from https://volga.lutsk.ua/view/15117/2/
Slaght, Shawn (2022) “’Like a bad dream’: Local Ukrainian dealing with war in her home country.” Retrieved from https://www.discovermoosejaw.com/articles/like-a-bad-dream-local-ukrainian-dealing-with-conflict-in-her-home-country
The Insider (2022) “ ‘The core of Azovstal defenders were superheroes.’ The confessions of Ukrainian POWs who made it back home.” Retrieved from https://theins.ru/en/confession/254725
Walker, Shaun (2022) “Ukraine’s first lady: ‘I’m not worried for Volodymyr’s psychological health but for his physical health… I try to get through to him by making a scene’.” The Irish Times. Retrieved from https://www.irishtimes.com/life-style/people/2022/06/22/ukraines-first-lady-on-volodymyr-zelenskiy-im-not-worried-for-his-psychological-health-but-his-physical-health-i-try-to-get-through-to-him-by-making-a-scene/
York, Chris (2022) “ ‘It was As If I had been Sitting Underwater’: Residents of Liberated Kherson Celebrate and Mourn.” Retrieved from https://bylinetimes.com/2022/11/18/it-was-as-if-i-had-been-sitting-underwater-residents-of-liberated-kherson-celebrate-and-mourn/
