Powieść „Mistrz i Małgorzata” jest powszechnie uważana za arcydzieło literackie Michaiła Bułhakowa. Jest ona mieszanką gatunków literackich, motywów, tematów, obrazów i odniesień intertekstualnych. Wszystkie elementy, o których wyżej mowa współdziałają w tworzeniu powieści „polifonicznej”, w ujęciu Bachtina, nie tylko gdy chodzi o odmienny charakter i „głos” pojedynczych postaci, ale także o odniesienie do „wielopoziomowej” konstrukcji samego tekstu. Artykuł zilustruje cechy charakterystyczne powieści Bułhakowa oraz semiotyczny charakter tego utworu, w tym jego zdolność do generowania znaczeń, a więc „semiozy” zdefiniowanej m.in. przez C. S. Peirce’a jako „moc” znaczeniotwórcza niektórych procesów semiotycznych. Autorka niniejszej pracy postara się też znaleźć odpowiedzieć na pytanie, dlaczego powieść ta była wielokrotnie tłumaczona na język polski i włoski od 1967 roku, kiedy to pierwsze wydanie powieści ukazało się w Europie Zachodniej. Ze względu na bardzo specyficzną konstrukcję fabuły i formalne aspekty powieści tłumacze musieli zmierzyć się ze znaczną liczbą problemów „nieprzekładalności”, które mogli rozwiązać jedynie wykorzystując swój potencjał twórczy. Roman Jakobson omawiając kwestię nieprzekładalności stwierdził, że dla tego, co nieprzetłumaczalne – na przykład poezji – „możliwa jest tylko twórcza transpozycja”. Dzięki kreatywności tłumacze mogli także odkryć dalsze interpretacje literatury Bułhakowa, tworzyć i wykonać akt kulturotwórczy, ponieważ ich wysiłki oferują nowy punkt widzenia na rzeczywistość i jej postrzeganie, szerszą wiedzę o życiu społecznym nie tylko, gdy chodzi o czasy radzieckie, ale w bardziej uniwersalnej perspektywie. Ponadto mogli stworzyć także nowe modele tekstu i literackości. Dlatego powieść Bułhakowa była tłumaczona tak wiele razy i nadal jest tłumaczona na dwa wybrane przez autorkę artykułu języki (włoski i polski). I jest to również powód, dla którego można nadal uznać „Mistrza i Małgorzatę” za dzieło tekstotwórcze i kulturotwórcze, mimo że jego pierwsze wydanie ukazało się w 1940 roku.
Bassnett, Susan (2004) Translation Studies. London/New York: Routledge.
Benjamin, Walter (1992) “The Task of the Translator.” Trans. Harry Zohn. [In:] Rainer Schulte and John Biguenet (eds.) Theories of Translation. Chicago: University of Chicago Press; 71–82.
Boden, Margaret A. (2010) Creativity and Art: Three Roads to Surprise. Oxford: Oxford University Press.
Curtis, J.A.E. (2019) A Reader’s Companion to Mikhail’s Bulgakov’s the Master and Margarita. Boston: Academic Studies Press
Eco, Umberto ([1979] 1995) The Role of the Reader. Explorations in the Semiotics of Texts. Bloomington: Indiana University Press.
Eco, Umberto (1989) The Open Work. Harvard: University Press.
Giuliani, Rita (1989) Bulgakov. Il Castoro.
Jakobson, Roman ([1959] 2000) “On Linguistic Aspects of Translation”. [In:] Lawrence Venuti (ed.) The Translation Studies Reader. London and New York: Routledge; 113–118.
Korcz, Karolina (2016) „Mistrz i Małgorzata” Michaiła Bułhakowa w Polsce w latach 1969—1989. Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”.
Mocarz-Kleindienst, Maria (2018) „Dlaczego powstają nowe przekłady? Mistrz i Małgorzata Michaiła Bułhakowa w nowym tłumaczeniu na język polski”. [In:] Przekłady Literatur Słowiańskich 9 (1); 267–281.
Montale, Eugenio ([1967] 1996) “Il maestro e Margherita”, [In:] Il secondo mestiere. Prose 1920-1979. Milano: Mondadori; 2851–2855.
Peirce, Charles Sanders (1931–1966) The Collected Papers of Charles Sanders Peirce. Electronic edition reproducing. Vols. I–VIII, Charles Hartshorne, Paul Weiss (eds.) Cambridge: Harvard University Press.
Peirce, Charles Sanders (1998) The Essential Peirce. Selected Philosophical Writings Vol. 2: 1893 and 1913. Ed. The Peirce Edition Project. Bloomington: Indiana University Press.
Perteghella, Manuela, Eugenia Loffredo (2007) Translation and Creativity. London: Continuum.
Petrilli, Susan (ed.) (2003) Translation Translation. Amsterdam/NewYork: Rodopi.
Petrilli, Susan (2009) Signifying and Understanding: Reading the Works of Victoria Welby and the Signific Movement. Berlin: De Gruyter Mouton.
Przebinda Grzegorz (2017) „Sto dwadzieścia jedna Małgorzata. O tekście pierwszego polskiego przekładu „Mistrza i Małgorzaty”. [In:] Przegląd Rusycystyczny 2 (158); 54–79.
Sternberg, Robert J., Todd Lubart (1999) I. “The Concept of Creativity: Prospects and Paradigms.” [In:] Robert J. Sternberg (ed.) Handbook of Creativity. Cambridge: Cambridge University Press; 3–15.
Uspensky, Boris (1973) A Poetics of Composition: The Structure of the Artistic Text and Typology of a Compositional Form (translation by Valentina Zavarin and Susan Wittig from the original Russian Poetika kompositsii published in Moscow, 1970), University of California Press.
Venuti, Lawrence (ed.) (2000) The Translation Studies Reader. London and New York: Routledge.
Wawrzyńczak Aleksander (2019) “Bułhakow zmanipulowany, czyli o „fachowym i wybitnym” przekładzie Mistrza i Małgorzaty” [In:] Przegląd Rusycystyczny 3 (167); 105–121.
Weeks, Laura D. (ed.) (1996) The Master and Margarita: A Critical Companion. Northwestern University Press.
