Półrocznik Językoznawczy Tertium/ Tertium Linguistic Journal

Vol 4, No 2 (2019)

O „chronicznej nieokreśloności tłumaczenia”. Uwagi o przekładach Paradise Lost Johna Miltona na języki francuski i polski

Urszula Dąmbska-Prokop

Abstrakt

W uwagach o „chronicznej nieokreśloności tłumaczenia” postawiono pytanie o stopnie przekładalności tekstu, od hipotetycznej przekładalności maksymalnej do przekładalności „przybliżonej”, trudnej do zaakceptowania. Analizą objęto poemat Paradise Lost Johna Miltona, jego dwa przekłady francuskie (Chateaubrianda i Armanda Himy’ego) oraz trzy polskie (wraz z szeregiem tłumaczonych krótkich na ogół fragmentów). Przypomniano czynniki warunkujące z jednej strony zamysł autora tłumaczonego tekstu, z drugiej strony odczytanie i przekazanie tekstu przez tłumacza. Podkreślona została zależność między przekształcaniem dyskursu przez poszczególnych tłumaczy a celem jaki sobie stawiali, sytuacją w jakiej działali i ich indywidualnymi upodobaniami. Porównanie tekstów nie doprowadziło jednak do „schematycznego i ścisłego opisu” stopni przekładalności, co potwierdzałoby tezę o chronicznej nieokreśloności tłumaczenia.

Bibliografia

Berman, Antoine (1985) „La traduction et la lettre ou l’auberge du lointain”. [W:] Gerard Granel, Jaulin Annick (red.) Les Tours de Babel: essais sur la traduction. Mauvezin: Trans-Europ-Repress; 35–150.

Berman, Antoine (1988) “De la translation à la traduction”. [W:] Traduction, Terminologie, Rédaction, Etudes sur le texte et ses transformations, I, 1; 23–40.

Berman, Antoine (1988) “Tradition – Translation – Traduction. [W:] Poésie (Paris) 47; 85–98.

Berman, Antoine (2012) Jacques Amyot, traducteur francais. Paris: Belin.

Bougeard-Vetö, Marie-Élisabeth (2005) Chateaubriand traducteur. De l’exil au “Paradis perdu”. Paris: Champion.

Brennan, William ([1981] 1982) ”Milton’s Of Education and the Translatio Studii”. [W:] Milton Quarterly 15; 55–59 [pobrane z https://onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.1111/j.1094-348X.1981.tb00241.x. Data ostatniego dostępu: 10.01.2019].

Chłopek-Labo, Marianna (2013) „(Nie)przekładalność a kryteria przyswajalności kulturowej”. [W:] Studia Litteraria Uniwersitatis Jagiellonicae Cracoviensis, 8; 71–83.

Chesterman, Andrew (1997) Memes of Translation. Amsterdam-Filadelfia: John Benjamins.

Cordonnier, Jean-Louis (1995) Traduction et culture. Paris: Hatier-Didier.

Cyceron, Marek T. (2006) “O najlepszym rodzaju mówców”. [W:] O poprawnym przekładaniu. Teksty łacińskie i przekłady polskie (tłum.) Juliusz Domański, Włodzimierz Olszaniec, Władysław Seńko. Kęty: Wyd. Marek Derewecki.

Dąmbska, Izydora (1993) Zarys historii filozofii greckiej. Lublin: Daimonion.

Dąmbska-Prokop, Urszula (red.) (2010) Mała encyklopedia przekładoznawstwa. Częstochowa: Edukator.

Dąmbska-Prokop, Urszula (2014) „Translatio studii w średniowiecznej Francji”. [W:] Linguistique romane et linguistique indo-européenne. Mélanges offerts à Witold Mańczak à l’occasion de son 90e anniversaire. Kraków: PAU–UJ; 161–169.

Dobenesque, Etienne (2007) “Pour une histoire du sujet de la traduction (et pourquoi la Renaissance)”. [W:] Doletiana 1, Subjecte i traducció  [pobrane z http://webs2002.uab.es/doletiana/1Documents/1Dobenesque.pdf. Data ostatniego dostępu: 10.01.2019].

Eco, Umberto (1995) Interpretazione  e sovrainterpretazione. Bologna: Bompiani.

Etudes sur le texte dédiées à Halina Grzmil-Tylutki. Księga pamiątkowa (2016) Joanna Górnikiewicz, Barbara Marczuk, Iwona Piechnik (red.) Kraków: Biblioteka Jagiellońska.

Górka, Bogusław (2012) Reinterpretacja źródeł chrześcijaństwa. Kraków: WAM.

Grzegorczyk, Piotr (1955) „Problematyka tłumaczeń”. [W:] Michał Rusinek (red.) O sztuce tłumaczenia.      Wrocław: Ossolineum; 445–477.

Grzmil-Tylutki, Halina (2007) Gatunek w świetle francuskiej teorii dyskursu. Kraków: Universitas.

Hart, David Bentley (2012) “Through a Gloss, Darkly”. [w:] First Things, 2012/7 [pobrane z https://www.firstthings.com/article/2012/08/through-a-gloss-darkly. Data ostatniego dostępu: 10.01.2019].

Himy, Armand (1977) Pensée, mythe et structure dans le Paradis perdu de John Milton. Lille : Presses universitaires du Septentrion.

Himy, Armand (1987) Le puritanisme. Que sais-je? Paris: PUF.

Himy, Armand (2003) John Milton. (1608-1674). Paris: Fayard.

Himy, Armand (2004) „Traduire Paradise Lost après Chateaubriand”. [W:] Palimpsestes 15,

       Pourquoi donc retraduire?; 25–38 [pobrane z https://journals.openedition.org/palimpsestes/1568. Data ostatniego dostępu: 10.01.2019].

Kielar, Barbara Z. (1988) Tłumaczenie i koncepcje translatoryczne. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Lewicki, Roman (2000) Obcość w odbiorze przekładu. Lublin: Wyd. Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej.

Lewis, Clive Staple (1942) A Preface to Paradise Lost. London: Oxford University Press.

Lyotard, Jean-Francois (1983) Le différend. Paris: Minuit.

Maingueneau, Dominique (1996) Les termes clés de l’analyse du discours. Paris: Seuil.

Meschonnic, Henri (1999) Poétique du traduire. Paris: Verdier.

Milton, John ([1667] 2001) Le paradis perdu [Paradise Lost. London] (tłum. i red.) Armand Himy. Paris: Imprimerie Nationale.

Philips, Ursula (2012) „Epic Poem or Adaptation to Catholic Doctrine? Two Polish Versions     of Paradise Lost”. [W:] The European Legacy 17, 3; 349–365.

Rajewska, Ewa (2010) „O przekładzie literackim półpoważnie”. [W:] Proudy. Středoevropský časopis pro vědu a literaturu, 2. [pobrane z http://www.phil.muni.cz/journal/proudy/filologie/studie/2010/2/O-przekladzie-liter-polpowaznie.php#articleBegin. Data ostatniego dostępu: 10.01.2019].

Scholz, Jacek (2005) „Horyzont poznawczy i interpretacyjny tłumacza w procesie tłumaczenia”. [W:] Język a komunikacja 8.2: Język trzeciego tysiąclecia III Tom 2.  Konteksty przekładowe. Kraków: Tertium.

Sinko, Zofia (1992) Twórczość Johna Miltona w Oświeceniu Polskim. Warszawa: IBL PAN.

Strzetelski, Jerzy (1974) Posłowie. [W:] John Milton, Raj utracony. Kraków: Wydawnictwo Literackie; 322–340.

Szczerbowski, Tadeusz (1999) „Finnegans Wake Joyce’a a granice krytyki przekładu”. [W:] Piotr Fast (red.) Krytyka przekładu w systemie wiedzy o literaturze. Katowice: Wydawnictwo Naukowe Śląsk; 139–146.

Turk, Horst (1991) „The Question of Translatability: Benjamin, Quinn, Derrida”. [W:] Harald Kittel,   Armin P. Frank (red.) Interculturality. The Historical Study of Literary Translation. Berlin: E. Schmidt; 120–130.

Urbanek, Dorota (2004) Pęknięte lustro. Tendencje w teorii i praktyce przekładu na tle myśli humanistycznej. Warszawa: Wyd. UW.

Walczak, Justyna (2013) Teoria i praktyka polskiej translatoryki, na przykładzie nowopolskich tłumaczeń wybranych utworów Williama Shakespeare’a i Johna Miltona. Praca doktorska. Repozytorium Uniwersytetu Warszawskiego [pobrane z https://depotuw.ceon.pl/bitstream/handle/item/615/rozprawa_doktorska.pdf?sequence=1. Data ostatniego dostępu: 10.01.2019].

Walczuk, Anna (2018) „Miłosierdzie Boże w przekazie literackim adresowanym do młodego czytelnika: C.S. Lewis i opowieść z Narnii”. [W:] Zdzisław J. Kijas, Agnieszka Hennel-Brzozowska (red.) Miłosierdzie a odpowiedzialność. Kraków: Wyd. Scriptum; 133–154.

Walkiewicz, Barbara (2012) «La traduction en tant que discours». [W:] Studia Romanica Posnaniensia 39/2; 71–86.

Wieniewski, Ignacy (1984) Homer, Iliada. «Wstęp, rozdz. II. «Iliada, przekłady dotychczasowe i założenia przekładu niniejszego», XXXI-XXXV. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Wojtasiewicz, Olgierd (1957) Wstęp do teorii tłumaczenia. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Wojtak, Maria (2016) „Litanie do Matki Bożej w analizie genologicznej”. [W:] Joanna Górnikiewicz, Barbara Marczuk, Iwona Piechnik (red.) Etudes sur le texte dédiées à