Abstrakt
Artykuł składa się z czterech części. W pierwszej autor przypomina początki formowania się lingwistyki kulturowej w Polsce, związane z wrocławskim programem badań nad polską kulturą narodową, utworzeniem konwersatorium „Język a kultura” (też serii wydawniczej pod takim tytułem) i lubelskiego rocznika „Etnolingwistyka” w roku 1988. W drugiej podaje przykłady traktowania faktów językowych w perspektywie kulturowej, eksponując rolę słownictwa jako zwierciadła kultury. W trzeciej przedstawia 7-punktowe instrumentarium pojęciowe wypracowane w ramach lubelskiej etnolingwistyki kognitywnej (językowy obraz świata, stereotypy traktowane jako koncepty kulturowe, definicja kognitywna, punkt widzenia i perspektywa interpretacyjna; profilowanie bazowych wyobrażeń; wartości; podmiot doświadczający, konceptualizujący i werbalizujący). Na koniec na przykładzie jednego konceptu PRACA pokazane zostają efekty analizy z zastosowaniem przedstawionego tego instrumentarium pojęciowego.
Bibliografia
Abramowicz Maciej, Bartmiński Jerzy, Chlebda Wojciech., 2009, Językowo-kulturowy obraz świata Słowian na tle porównawczym. Założenia programu „A”, „Etnolingwistyka” t. 21, s. 341-342.
Adamowski Jan, 1999, Kategoria przestrzeni w folklorze. Studium etnolingwistyczne, Lublin.
Anusiewicz Janusz., 1988, Kulturowa teoria języka. Zarys problematyki, „Język a Kultura” t. I, s. 21-46. [Przedruk jako: „Język a Kultura”, t. 1. Podstawowe pojęcia i problemy, pod red. Janusza Anusiewicza i Jerzego Bartmińskiego, Wrocław 1991, s. 17-30].
Anusiewicz Janusz, 1994, Lingwistyka kulturowa, Wrocław.
Anusiewicz, Janusz. Dąbrowska Anna (red.), 2000, „Język a Kultura” t. 13, Językowy obraz świata i kultura, Wrocław.
Anusiewicz, Janusz, Dąbrowska Anna, Fleischer Michael, 2000, Językowy obraz świata i kultura. Projekt koncepcji badawczej, [w:] Anusiewicz, Janusz, Dąbrowska Anna (red.), s. 11-44.
Apresjan Jurij, 1994, Naiwny obraz świata a leksykografia, „Etnolingwistyka” 6, s. 5-12.
Arutjunova Natalia, 1991, Logičeskij analiz jazyka: Kul’turnye koncepty, Moskva 1991.
Bartmiński Jerzy, 1973, O języku folkloru, Wrocław, Ossolineum.
Bartmiński Jerzy, (red.), 1980, Słownik ludowych stereotypów językowych. Zeszyt próbny. Wrocław.
Bartmiński Jerzy, 1984, Definicja leksykograficzna a opis języka, [w:] Słownictwo w opisie języka pod red. Kazimierza Polańskiego, Katowice, s. 9-21.
Bartmiński, Jerzy., 1988a, Słowo wstępne, „Etnolingwistyka” nr 1, s.5-7.
Bartmiński J., 1988b, Konwersatorium „Język a kultura”. Projekt programu, „Język a Kultura” t. I, s. 7-19. [Przedruk w: „Język a Kultura”, t. 1. Podstawowe pojęcia i problemy, pod red. J. Anusiewicza i J. Bartmińskiego, Wrocław 1991, s. 9-16].
Bartmiński J., 1988b, Definicja kognitywna jak narzędzie opisu konotacji, [w:] Konotacja, Lublin, s.169-183.
Bartmiński J., 1990, Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata, [w:] Językowy obraz świata, Lublin, s. 109-127 [przedruk w tomie Językowe podstawy obrazu świata, 2006, 76-88).
Bartmiński J., 1993, Wprowadzenie, [w:] WJP 1993, s. 13-23; WJP 2000, s. 13-22].
Bartmiński J., 2003, Miejsce wartości w językowym obrazie świata, [w:] JKW 2003, s. 59-86.
Bartmiński Jerzy, 2005, Koncepcja językowego obrazu świata w programie slawistycznych badań porównawczych, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” t. 40, s. 259-280.
Bartmiński J., 2006, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin. (Wyd. V w roku 2012).
Bartmiński J., 2007, Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne, Lublin. (Wyd. II w roku 2009).
Bartmiński J., 2008a, Polifoniczność tekstu czy podmiotu? Podmiot w dialogu z samym sobą, [w:] Bartmiński, Pajdzińska (red.), s. 161-183.
Bartmiński J., 2008b, Etnolingwistyka, lingwistyka kulturowa, lingwistyka antropologiczna? „Język a Kultura” t. 20, Wrocław, s. 15-33.
Bartmiński J., 2009, Aspects of Cognitive Ethnolinguistics, red. Jörg Zinken, Sheffield i Oakville, CT, Equinox, 2009, 250 s.
Bartmiński J., 2013, The Cognitive definition as a Text of Culture, [in:] Głaz, Danaher, Łozowski (eds.), s.161-180.
Bartmiński J., 2014a, Polskie wartości w europejskiej aksjosferze , Lublin.
Bartmiński J., 2014b, Narracyjny aspect definicji kognitywnej, [w:] Filar D., Piekarczyk D., Narracyjność języka I kultury, Lublin, s. 99-115.
Bartmiński J., 2015, Perspektywa semazjologiczna I onomazjologiczna w badaniach językowego obrazu świata, “Poradnik Językowy” 2015, nr 1, s. 14-29.
Bartmiński J., 2016, Słowa klucze, kulturemy, koncepty kulturowe, „Przegląd Humanistyczny” 2016, nr 3, s. 21-29.
Bartmiński J., 2018a, O profilowaniu pojęć z punktu widzenia etnolingwistyki kognitywnej, [w:] Dociekania kognitywne, red. A. Libura, D. Bębeniec, H. Kowalewski, Kraków, s. 13-48.
Bartmiński J., 2018b, Język w kontekście kultury, czyli co dziś znaczy metafora „europejski dom”? Katowice.
Bartmiński J., 2018c, In the circle of inspiration of Anna Wierzbicka: The cognitive definition – 30 years later (Moskwa, w druku)
Bartmiński J., Bielińska-Gardziel I., 2015, Polski językowo-kulturowy obraz DOMU i jego profile, [w:] LASiS 1, s. 89-121.
Bartmiński J., Bielińska-Gardziel I., 2016, 15 lat Konwersatorium EUROJOS, „Etnolingwistyka” 28, s. 317-326.
Bartmiński J., Dąbrowska A., 2004, O konwersatorium ‘Język a kultura’ – z okazji jubileuszu, [w:] PWJK, s. 359-377.
Bartmiński J., Grzeszczak M., 2014, Jak rekonstruować kanon wartości narodowych i europejskich? „Etnolingwistyka” 26, s. 21-44.
Bartmiński J., Niebrzegowska 1998, Profile a podmiotowa interpretacja świata, [w:] Profilowanie w języku i w tekście, red. J. Bartmiński, R. Tokarski, Lublin, s. 211-224 .
Bartmiński J., Niebrzegowska-Bartmińska S., 2009, Tekstologia. Warszawa.
Bartmiński Jerzy, Pajdzińska Anna (red.), 2008, Podmiot w języku i kulturze, Lublin: Wyd. UMCS.
Bartmiński J., Panasiuk J., 1993, Stereotypy językowe, [w:] WJP 1993, s. 363-387;
Bartmiński J., Tokarski R., 1993, Definicja semantyczna: czego i dla kogo? [w:] Bartmiński J., Tokarski R. (red.), s. 47-61.
Bartmiński J., Tokarski R. (red.), 1993, O definicjach i definiowaniu, Lublin.
Bielińska-Gardziel, 2009, Stereotyp rodziny we współczesnej polszczyźnie, Warszawa.
Boguta A., 2010, Bibliografia analityczna „czerwonej serii”, 1981-2008 .Tomy 1-25, Lublin
Brzozowska M., 2009, Etymologia a konotacja słowa, Lublin.
Burszta W., 1986, Język a kultura w myśli etnologicznej, Warszawa.
Chlebda W., 2010, Etnolingwistyka a leksykografia. Opole 2010.
Czachur W. (red.), 2017, Lingwistyka kulturowa i międzykulturowa. Antologia. Warszawa.
Dąbrowska A., 2017, Język i kultura a glottodydaktyka, [w:]
- Filar, P. Krzyżanowski (red.), Barwy słów. Studia lingwistyczno-kulturowe, Lublin, s. 125-142.
„Etnolingwistyka” [Rocznik, red. J. Bartmiński], t. 1-30, 1988-2018, Lublin, Wydawnictwo UMCS.
Gębal P., 2010, Dydaktyka kultury polskiej w kształceniu językowym cudzoziemców. Podejście porównawcze, Kraków.
Gicala A., 2018, Przekładanie obrazu świata. Językowy obraz świata w teorii i praktyce przekładu artystycznego, Kraków (w druku).
Głaz A., 2015, Etnolingwistyka daleka i bliska, ”Etnolingwistyka” 27, s. 7-20.
Głaz A., Danaher S. D., Łozowski P. (eds.), 2013, The Linguistic Worldview: Ethnolinguistics, Cognition, and Culture, London : Versita.
Gryshkova N., 2014, Leksem, pojęcie, stereotyp, koncept, znaczenie, idea – propozycja regulacji terminologicznych, [w:] I. Bielińska-Gardziel, S. Niebrzegowska-Bartmińska, J. Szadura (red.), Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów. 3. Problemy eksplikowania i profilowania pojęć, Lublin 2014, s. 21-50.
Grzegorczykowa R., 1991, Rola języka w tworzeniu kultury umysłowej, „Język a Kultura” 1, s. 61-71.
Grzegorczykowa R., 2011, Jeszcze o rozumieniu JOS-u w perspektywie badań porównawczych: problem inwariantu pojęciowego, „Etnolingwistyka” 23, s. 217-225.
Grzeszczak M. 2015, Pojęcie demokracji i jego profilowanie w polskim i niemieckim dyskursie publicznym (1989-2009), Lublin.
Guz M., 2012, Językowy obraz świata u wybranych przedstawicieli lingwistyki niemieckiej, amerykańskiej i polskiej, Poznań.
Jakobson R., 1989, Wspólny język lingwistów i antropologów, [w tegoż:] W poszukiwaniu istoty języka. Wybór pism, red. M. R. Mayenowa, t. 1, Warszawa 1989, s. 471-489.
„Język a Kultura” [seria wydawnicza], t. 1-26, 1988- 2016, Wrocław, obejmuje m.in.: T. 1. Podstawowe pojęcia i problemy, red. J. Anusiewicz i J. Bartmiński (1991);
- 2. Zagadnienia leksykalne i aksjologiczne, red. J. Puzynina, J. Bartmiński (1991); T. 3. Wartości w języku i tekście, red. J. Puzynina, J. Anusiewicz (1991); T. 4. Funkcje języka i wypowiedzi, red. R. Grzegorczykowa, J. Bartmiński (1991);
- 5. Potoczność w języku i w kulturze, red.J. Anusiewicz, F. Nieckula (1992); T. 6. Polska etykieta językowa, red. J. Anusiewicz i M. Marcjanik (1992); T. 7. Kontakty języka polskiego z innymi językami na tle kontaktów kulturowych, red. J. Maćkiewicz, J. Siatkowski (1992); T. 8. Podstawy metodologiczne semantyki współczesnej, red. I. Nowakowska-Kempna (1992); T. 9. Płeć w języku i kulturze, red. J. Anusiewicz, K. Handke (1994); T. 10. Języki subkultur, red. J. Anusiewicz, B. Siciński (1994); T. 11. Język polityki a współczesna kultura polityczna, red. J. Anusiewicz, B. Siciński (1994); T. 12. Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, red. J. Anusiewicz, J. Bartmiński (1998); T. 13. Językowy obraz świat i kultura, red. A. Dąbrowska, J. Anusiewicz (2000). Itd.
JKW 2003 – Język w kręgu wartości. Red. J. Bartmiński, Lublin.
JWP 2006 – Język, wartości, polityka. Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. Raport z badań empirycznych. Red. J. Bartmiński, Lublin
Kozłouskaja-Doda J., 2015, Panjacce DOM u sučasnaj belaruskaj move, Lublin.
Krzeszowski T., 1994, Parametr aksjologiczny w przedpojęciowych schematach wyobrażeniowych, „Etnolingwistyka” t. 6, 1994, s. 29-51.
LASiS 1 – Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów, t. 1. DOM, J. Bartmiński, I. Bielińska- Gardziel, B. Żywicka (red.), Lublin 2015.
LASiS 3 – Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów, t. 3. PRACA, J. Bartmiński, M. Brzozowska, S. Niebrzegowska-Bartmińska (red.), Lublin 2016.
LASiS 5 – Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów, t.5, HONOR, Petar Sotirov, Dejan Ajdačić (red.), Lublin 2017.
Lewicki A. M., 1984, [Rec.] Słownik ludowych stereotypów językowych. Zeszyt próbny. Wrocław 1980, „Poradnik Językowy” nr 9-10, s. 587-592.
Levickij A. E., Potapenko S. I., Vorob’eva O.P. (red.), 2013, Lingvokonceptologija: perspektivnye napravlenija. Monografija. Lugansk.
Ligara B., 2008, Leksykultura w ujęciu Roberta Glissona a nauczanie kompetencji kulturowej, [w:] W. Miodunka, A. Seretny (red.), W poszukiwaniu nowych rozwiązań. Dydaktyka języka polskiego jako obcego u progu XXI wieku, Kraków, s. 51-60.
Łozowski P., 2014, Język a kultura w programie etnolingwistyki kognitywnej Jerzego Bartmińskiego. Między Sapirem a Malinowskim, „Etnolingwistyka”’ 26, s. 155-176.
Maksymiuk-Pacek B., Niebrzegowska-Bartmińska S., 2009, Bibliografia adnotowana lubelskiego zespołu etnolingwistycznego (do roku 2009), Lublin.
Marcjanik M., 1993, Etykieta językowa, [w:] WJP 1993 s. 270-281
Marczewska M. 2002, Drzewa w języku i w kulturze, Kielce.
Miodunka W. (red.), 2004, Kultura w nauczaniu języka polskiego jako obcego, Kraków.
Nepop-Ajdaczyć Lidia, 2007, Polska etnolingwistyka kognitywna, Kijów.
Nowosad-Bakalarczyk M., 2009, Płeć a rodzaj gramatyczny we współczesnej polszczyźnie, Lublin.
Mussolf A., 2017, Analiza scenariuszy metaforycznych w ramach lingwistyki kulturowej, [w:] W. Czachur (red.), Lingwistyka kulturowa i międzykulturowa, s.69-99.
Niebrzegowska S., 1995, Polski sennik ludowy, Lublin.
Niebrzegowska S., 1996, Świat wartości sennika ludowego, „Etnolingwistyka” 8, s. 99-112.
Niebrzegowska-Bartmińska S., 2004a, Pojęcie wzorca tekstu a modelująca funkcja motywu, [w:] W kręgu wiernej mowy, red. M. Wojtak, M. Rzeszutko, Lublin, s. 283-299.
Niebrzegowska-Bartmińska S., 2004b, Badania etnolingwistyczne w Lublinie, „Poznańskie Spotkania Językoznawcze” t. 13. Red. Z. Krążyńska, Z. Zagórski, Poznań, s. 79-89.
Niebrzegowska-Bartmińska S., 2007, Wzorce tekstów ustnych w perspektywie etnolingwistycznej, Lublin.
Niebrzegowska-Bartmińska S., 2009, Lubelskie zespół etnolingwistyczny – jego historia i program badawczy, [w:] Maksymiuk-Pacek, Niebrzegowska-Bartmińska 2009, s. 7-19.
Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2013, Projekt badawczy (ETNO)EUROJOS a program etnolingwistyki kognitywnej, „Etnolingwistyka” 25, s. 267-281.
Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2014, Od separacyjnego do holistycznego opisu językowego obrazu świata. Na marginesie dyskusji nad kształtem artykułów w „Leksykonie aksjologicznym Słowian i ich sąsiadów” [w:] WJOSS 3, s. 71–102);
Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2015, O profilowaniu językowego obrazu świata, „Poradnik Językowy” nr 1, s. 30-44.
Niebrzegowska-Bartmińska S., 2017, Czy definicja kognitywna jest definicja otwartą?, [w:] D. Filar, P. Krzyżanowski (red.), Barwy słów. Studia lingwistyczno-kulturowe, Lublin, s.549-571.
NWwJE 2017 – I. Bielińska-Gardziel, M. Brzozowska, B. Żywicka (red.), Nazwy wartości w językach europejskich. Raport z badań empirycznych, Przemyśl.
Palmer G., 1996, Toward a Theory of Cultural Linguistics, Austin: University Texas Press.
Peeters B., 2015, Language, culture and values: towards an ethnolinguistics based on abduction and salience, „Etnolingwistyka” 27, s. 47-62.
Putnam H., 1975, Hilary Putnam, Mind, Language and Reality. Philosophical papers, vol.2. Cambridge.
Puzynina J., 1992, Język wartości. Warszawa.
PWJK 2004 – Punkt widzenia w języku i w kulturze, red. J. Bartmiński, S. Niebrzegowska-Bartmińska, R. Nycz, Lublin,
Rudenka A., 2014, Ètnolingvistika bez granic. Vvedenije v lingvističeskuju antropologiju, Minsk.
SD – Slavjanskie drevnosti. Ètnolingvističeskij slovar’, pod obščej red. N. Tolstogo, t. 1-5, Moskva 1995-2012.
SSiSL – Słownik stereotypów i symboli ludowych. Koncepcja całości i redakcja J. Bartmiński, z-ca red. S. Niebrzegowska, t. 1, Kosmos, cz. 1-4, Lublin 1996-2012, t. 2, Rośliny, [cz.] 1, Zboża, Lublin 2017.
Stepanov J., 1997, Konstanty. Slovar’ russkoj kul’tury. Opyt issledovanija. Moskva.
Szadura. J. 2017, Czas jako kategoria językowo-kulturowa w polszczyźnie, Lublin.
Tabakowska E., 2004, Językoznawstwo kognitywne a poetyka przekładu, Kraków.
Tokarski R., 1993, Słownictwo jako interpretacja świata, [w:] WJP 1993, s. 335-362.
Tolstaja S., 2008, Trud i muka, [w tejże:] Prostranstvo slova. Leksičeskaja semantika v obščeslavjanskoj perspektive, Moskva, s. 114-120. 1
Tolstaja S. M., 2013a, Nikita Iljič Tolstoj i ego put’ k ètnolingvistike, [w:] Ethnolinguistica Slavica. K 90-letiju akademika Nikity Il’iča Tolstogo, red. S. M. Tolstaja, T. A.
Agapkina, Moskva, s. 10- 25.
Tolstaja S. M., 2013b, Kody kultury i kul’turnye koncepty, [w:] N. I. Tolstoj, S. M. Tolstaja, Slavjanskaja ètnolingvistika.Voprosy teorii, Moskva, s. 109-113.
Tołstoj N.I., 1992, Język a kultura (Niektóre zagadnienia słowiańskiej etnolingwistyki), „Etnolingwistyka” 5, s. 15-25.
Topolińska Z., 2018, Praca w języku polskim i macedońskim, [w:] Bagłajewski A., Bartmiński J., Łaszkiewicz M., Niebrzegowska-Bartmińska S. (red.), Praca ludzka w perspektywie interdyscyplinarnej, Lublin, s. xxx-xxx.
Underhill J., 2012, Ethnolinguistics, Cambridge.
Underhill J., 2014, Tłumacząc home i homeland. Od poetyki do polityki, „Etnolingwistyka” 26, s. 87-105.
Vorob’ev V., 2008, Lingvokul’turologija, Moskva.
Wierzbicka a., 1993, Nazwy zwierząt, [w:] O definicjach i definiowana, red. J. Bartmiński, R. Tokarski, s. 251-267.
Wierzbicka A., 1997, Słowa klucze. Różne języki – różne kultury. Przekł. I. Duraj-Nowosielska, Warszawa [oryginał: Understanding Cultures through Their Key Words. English, Russian, Polish, German, and Japanese. Oxford University Press, 1997]
WJOSS 1 – Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów: 1. [Analizy semantyczne domu, pracy, ojczyzny, wolności i in.] red. M. Abramowicz, J. Bartmiński, I. Bielińska-Gardziel, Lublin 2012.
WJOSS 2 – Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów: 2. Wokół europejskiej aksjosfery, red. J. Bartmiński, I. Bielińska-Gardziel, S. Niebrzegowska- Bartmińska, Lublin 2014.
WJOSS 3 – Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów: 3. Problemy eksplikowania i profilowania pojęć, red. I. Bielińska-Gardziel, S. Niebrzegowska-Bartmińska, J. Szadura, Lublin 2014.
WJOSS 4 – Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów: 4. Słownik językowy – leksykon – encyklopedia w programie badań porównawczych, red. S. Niebrzegowska-Bartmińska, J. Szadura, B. Żywicka, Lublin 2018.
WJP 1993 – Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. Współczesny język polski. Red. J. Bartmiński, Wrocław.
WJP 2000 – Współczesny język polski. Red. J. Bartmiński, Lublin (V wyd. w roku 2014).
Zaliznjak A. A., Levontina I. B., Šmelev A. D., 2005, Ključevye idei russkoj jazykovoj kartiny mira, Moskva.
Zarzycka G., 2004, Mały leksykon kultury polskiej dla cudzoziemców, [w:] W.Miodunka (red.), s. 151-160.
Zgółka T., 2006, Etnolingwistyka praktyczna, „Etnolingwistyka” 18, s. 129-134.
Zinken J., 2004, Metaphors, stereotypes, and the linguistic picture of the world: Impulses from the Etnolinguistic School of Lublin. „METAPHORIC.DE”, nr 7, s. 115-136.
Zinken Jörg 2009: The Ethnolinguistic School of Lublin and Anglo-American Cognitive Linguistics. [Wstęp do książki:] Bartmiński Jerzy, Aspects of Cognitive Ethnolinguistics, London, s.1-5.
Żmigrodzki P., 2010, Definicja leksykograficzna a opis języka – ćwierć wieku później. Jeszcze o roli naiwnego obrazu świata w definiowaniu, [w:] W. Chlebda (red.), 2010, Etnolingwistyka a leksykografia, Opole, s.33-40.
Żuk G., 2010, Twierdza czy wspólnota? Europa w polskim dyskursie publicznym, Lublin.
Żywicka B., 2007, Miejsca i wartości. Zmiany w językowym obrazie przestrzeni we współczesnej polszczyźnie, Lublin.