Półrocznik Językoznawczy Tertium/ Tertium Linguistic Journal

Vol 6, No 1 (2021)

Transkreacja w przekładzie melicznym : Piosenki Charles’a Aznavoura w twórczych tłumaczeniach Wojciecha Młynarskiego

Olga Mastela

Abstract

 

Artykuł prezentuje analizę twórczych tłumaczeń melicznych pióra Wojciecha Młynarskiego przeprowadzoną w celu ukazania transkreacyjnego podejścia tego autora do przekładu wybranych piosenek francuskich wykonywanych oryginalnie przez Charles’a Aznavoura. Młynarski okazuje się być prawdziwym mistrzem transkreacji w rozumieniu tego pojęcia, jakie zaproponowane zostało w latach 60. XX wieku przez brazylijskiego uczonego i tłumacza, Haroldo de Camposa (1929–2003). W niniejszym artykule na przykładzie analizy kontrastywnej wybranych tekstów piosenek w ich wersjach oryginalnych i przekładach pióra Młynarskiego podjęto próbę pokazania, w jaki sposób na kanwie francuskich tekstów oraz muzyki polski poeta i szansonista stworzył nowe teksty często obfitujące w zupełnie inne aluzje kulturowe niż te obecne w wersjach oryginalnych. Zachowując dominantę meliczną piosenek, Młynarski modyfikował warstwę semantyczną w celu dostosowania utworów do odbiorców docelowych, co dowodzi, że był świadomy również wartości marketingowej swych tłumaczeń, a więc cechy branej pod uwagę także w dzisiejszym rozumieniu usługi transkreacyjnej jako celowej adaptacji, uwzględniającej realia społeczno-kulturowe oraz sferę emocjonalną docelowych odbiorców, a także specyfikę rynku docelowego.

 

References

 

Aznavour, Charles (1960) Les deux guitares; Je m’voyais déjà [cyt. za: https://www.paroles.net/charles-aznavour; data ostatniego dostępu: 30.03.2021].

———————- ([2003] 2005) Kiedyś… Wspomnienia [Le Temps des avants. Québec: Flammarion] (tłum.) Andrzej Wiśniewski. Warszawa: Wydawnictwo Studio Emka.

Bednarczyk, Anna (1995) Wysocki po polsku. Problematyka przekładu poezji śpiewanej. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

———————– (2008) W poszukiwaniu dominanty translatorskiej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

———————– (2012) „Jeszcze raz o dominancie. Piosenka autorska – dominanta meliczna”. Między Oryginałem a Przekładem, 18; 39–57.

Bogucki, Łukasz, Joanna Dybiec-Gajer, Maria Piotrowska, Teresa Tomaszkiewicz (2019) Słownik polskiej terminologii przekładoznawczej. Kraków: Księgarnia Akademicka.

Borowski, Gabriel (2012) „Transkreacja: myśl przekładowa Haroldo de Camposa”. Przekładaniec, 26; 87–107.

Bralczyk, Jerzy (2017) „Młynarski. Absolutnie”. [W:] Wojciech Młynarski, Od oddechu do oddechu. Warszawa: Prószyński i S-ka; 5–8.

Campos, Haroldo de ([2011] 2016) „Tradycja, transkreacja, transkulturacja: eks-centryczny punkt widzenia” [„Tradição, tradução, transculturação: o ponto de vista ex-cêntrico”. W: Haroldo de Campos, Da transcriação. Poética e semiótica da operação tradutora. Belo Horizonte: FALE/UFMG] (tłum.) Gabriel Borowski. Przekładaniec, 33; 26–36.

Chandler, Daniel ([2007] 2011) Wprowadzenie do semiotyki [Semiotics: The Basics. London: Routledge] (tłum.) Katarzyna Hallett, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen.

Dybiec-Gajer, Joanna (2019) „Transkreacja”. [W:] Bogucki, Łukasz, Joanna Dybiec-Gajer, Maria Piotrowska, Teresa Tomaszkiewicz, Słownik polskiej terminologii przekładoznawczej. Kraków: Księgarnia Akademicka; 151.

Dybiec-Gajer, Joanna, Riitta Oittinen (2020) „Introduction: Travelling beyond Translation – Transcreating for Young Audiences”. [W:] Joanna Dybiec-Gajer, Riitta Oittinen, Małgorzata Kodura (red.) Negotiating Translation and Transcreation of Children’s Literature. From Alice to the Moomins. Singapore: Springer; 1–9.

Dygat, Stanisław (1968) [Tekst na okładce płyty winylowej Wojciecha Młynarskiego Dziewczyny, bądźcie dla nas dobre na wiosnę]. Warszawa: Polskie Nagrania Muza.

Fryz-Więcek, Agnieszka (1995) „Dramat odrzuconych dam”. Gazeta Krakowska, 67 (21.03.1995) [pobrane z https://krystynajanda.pl/dorobek/kobieta-zawiedziona/. Data ostatniego dostępu: 30.03.2021. Tekst recenzji dostępny również na www.encyklopediateatru.pl/artykuly/6987/dramat-odrzuconych-dam].

Kaźmierczak, Marta (2015) „Przekład meliczny”. Sensualność w kulturze polskiej [Multimedialna encyklopedia tematyczna]. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. [Pobrane z: www.sensualnosc.bn.org.pl. Data ostatniego dostępu: 19.03.2021].

Krystyna Janda w Trójce – Piosenki z teatru (1998) [Dokument dźwiękowy oraz książeczka dołączona do płyty]. Warszawa: Polskie Radio.

Kudra, Andrzej (2018) „Powtórzenie jako cień konceptualny (w piosenkach Wojciecha Młynarskiego)” [W:] Katarzyna Burska i Elwira Olejniczak (red.) „Strasznie lubię cię, piosenko”. Szkice o tekstach Wojciecha Młynarskiego. Tom jubileuszowy dedykowany Profesor Barbarze Kudrze. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego; 53–69.

Lal, Purushottama (1996) Transcreation. Seven Essays on the Art of Transcreation. Calcutta: A Writers Workshop Publication.

Mastela, Olga (2020) „Retelling Legends and Folk Tales: A Transcreative Approach in the Collaborative Translation Classroom”. Research in Language, 18 (2); 151–171 [otwarty dostęp: https://digijournals.uni.lodz.pl/rela/vol18/iss2/4/].

Mastela, Olga i Agnieszka Seweryn (2021) „Transkreacja – nowy obszar czy nowa nazwa?”. [W:] Maria Piotrowska (red.) Perspektywy na przekład. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego; 275–295.

Młynarski, Wojciech (2017) Od oddechu do oddechu. Warszawa: Prószyński i S-ka.

Mortaigne, Véronique (2013) „La prostitution à travers les arts : la chanson réaliste”. Le Monde – Culture 28.11.2013 [pobrane z: https://www.lemonde.fr/culture/article/2013/11/28/la-prostitution-a-travers-les-arts-la-chanson-realiste-chapitre-2_3522357_3246.html. Data ostatniego dostępu: 05.07.2021].

Okopień-Sławińska, Aleksandra (1976) „Wiersz meliczny”. [W:] Janusz Sławiński (red.) Słownik terminów literackich. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wydawnictwo; 489–490.

Pedersen, Daniel (2014) „Exploring the Concept of Transcreation – Transcreation as ‘more than Translation’?”. Cultus. Journal of Intercultural Mediation and Communication, 7; 57–71.

Piotrowicz, Paweł (2019) „Wojciech Młynarski? Nie ma takiego drugiego jak on. Niezwykła płyta Ateneum gra Młynarskiego już w sprzedaży” (02.12.2019) [pobrane z https://kultura.onet.pl/muzyka/wiadomosci/wojciech-mlynarski-nowa-plyta-ateneum-gra-mlynarskiego-informacje/hj9s9nj. Data ostatniego dostępu: 05.07.2021].

Ribeiro Pires Vieira, Else (1999) „Liberating Calibans: Readings of Antropofagia and Haroldo de Campos’ Poetics of Transcreation”. [W:] Susan Bassnett, Harish Trivedi (red.) Postcolonial Translation: Theory and Practice. London/New York: Routledge; 95–113.

Sales Salvador, Dora (2004) „Translation passages. Indian fiction in English as transcreation?”. [W:] Albert Branchadell, Lovell Margaret West (red.) Less Translated Languages. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company; 189–205.

Szota, Weronika (2018) „Melic translation”. Neofilolog, 51; 201–210.

Warmuzińska–Rogóż, Joanna (2013) „Fenomen piosenki francuskiej w Polsce, czyli Piaf wiecznie żywa”. Między Oryginałem a Przekładem, 19 (4); 93–113. DOI: 10.12797/MOaP.19.2013.22.07.

Whyatt, Bogusława (2016) „Tłumacz w branży turystycznej”. [W:] Bogusława Whyatt et al., Tłumacz – praktyczne aspekty zawodu. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM; 103–123.

Wysłouch, Seweryna (1992) „Analiza strukturalno-semiotyczna”. Polonistyka, 5; 262–265.